Innovatie is vernieuwing van een product of bedrijfsproces. Het is één van de belangrijkste bronnen voor economische groei en welvaart. Bedrijven innoveren om meer winst te maken en om beter te concurreren. Daarnaast kunnen nieuwe producten en processen bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.

Hoe staat Nederland ervoor?

Nederland scoort bovengemiddeld tot goed op innovatie.

European Innovation Scoreboard

Op het European Innovation Scoreboard (EIS) staan de prestaties van EU-landen op het gebied van onderzoek en innovatie. Nederland staat in 2025 op de derde plek. Nederland behoort tot de kopgroep van innovatieleiders in Europa, aangezien het met 29,1 procent meer dan 25 procent boven het EU-gemiddelde scoort.

Meer over het European Innovation Scoreboard

Research & Development (R&D)

Onderzoek en ontwikkeling (R&D) is belangrijk voor onze economie. In 2023 bedroegen de R&D-uitgaven in Nederland 2,30 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Dat is boven het gemiddelde van de Europese Unie (2,13 procent), maar onder het OESO-gemiddelde (2,70 procent). Het is daarnaast ook onvoldoende voor de ambitie van Europese landen om ten minste 3 procent van het bbp aan R&D te besteden.

Meer over de R&D-prestaties

Intellectuele eigendomsrechten

Voor de uitvinding van een proces of product kan de uitvinder octrooi (patent) aanvragen en zo het intellectuele eigendomsrecht verkrijgen. Als in een land veel patenten worden aangevraagd, zegt dat wat over de innovatiekracht van dat land.

Nederland behoort al jaren wereldwijd tot de landen met de meeste octrooiaanvragen. In 2024 stond Nederland op de vierde plek binnen de EU (aantal octrooiaanvragen in verhouding tot het bbp). 

Bij aanvragen van handelsmerken heeft Nederland net als in voorgaande jaren een positie ruim boven het EU-gemiddelde. In 2024 scoort Nederland ruim 10 procent boven het EU-gemiddelde. Ook bij aanvragen van modelrechten heeft Nederland in 2024 nog een positie ruim boven het EU-gemiddelde, waarbij de score 7 procent boven het EU-gemiddelde ligt.

Meer over de prestaties op het gebied van intellectuele eigendomsrechten

Innovatieactiviteiten

Het aantal innovatieve bedrijven ten opzichte van het totaal aantal bedrijven is in 2022 op 56 procent gebleven. Nederland bevindt zich hiermee boven het EU-gemiddelde (51 procent). Ook bij de omzet die bedrijven hebben behaald met nieuwe en verbeterde producten is de score van Nederland in 2022 gelijk gebleven (negen procent). Nederland blijft op dit terrein echter aanzienlijk achter bij het gemiddelde in de EU (dertien procent). 

Meer over de prestaties op het gebied van innovatieactiviteiten

Welke knelpunten zien we?

Hoewel Nederland sterk scoort op het terrein van wetenschappelijke publicaties, is de omzet die bedrijven behalen met innovatieve producten relatief bescheiden in internationaal perspectief. Voorts blijven de R&D-uitgaven van bedrijven achter bij het OESO-gemiddelde, waarbij de achterstand zich bij een onderscheid naar typen R&D geheel voordoet bij de uitgaven voor experimentele ontwikkeling. Oftewel het brengen van een innovatie naar de markt.

Nederland haalt de ambitie om 3 procent van het bbp aan R&D te besteden op dit moment niet. Uit onderzoek van het Rathenau Instituut en TNO blijkt dat dit bij ongewijzigd beleid ook niet zal gebeuren en dat de ambitie door geplande bezuinigingen zelfs verder uit zicht raakt.

Wat is onze ambitie?

De ambitie is om met een sterk innovatievermogen van bedrijven bij te dragen aan zowel het verdienvermogen van de Nederlandse economie als aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen. Nederland heeft daarbij als ambitie dat de R&D-uitgaven in Nederland stijgen, waarbij een niveau van drie procent van het bbp in 2030 wordt geambieerd. Daarmee wordt aangesloten bij de ambitie in de EU om gemiddeld in de EU drie procent van het bbp aan R&D te besteden. Bij de stijging van de uitgaven is het doel ook om dit te doen met een minimaal gelijkblijvend aandeel van private investeringen. We willen de extra publieke investeringen zo vorm geven dat het extra private investeringen uitlokt.

Hoe gaan we dat realiseren?

Om de innovatiekracht van bedrijven te versterken zijn er diverse financiële innovatie-instrumenten die R&D en innovatie bij bedrijven stimuleren. Voorts is er een actieplan ontwikkeld om langs verschillende actielijnen de R&D-uitgaven richting de drie procent van het bbp te laten bewegen. Zie dit actieplan hier.

Om welke bedragen gaat het?

Voor verslagjaar 2024 stond er op de ontwerpbegroting 2026 van het ministerie van Economische Zaken ongeveer 1,51 miljard euro aan uitgaven vanuit het bedrijvenbeleid die aan dit tactische doel zijn te koppelen. Dit is inclusief het budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen in het geval van fiscale instrumenten.

Wat heeft het tot nu toe opgeleverd?

We kijken daarvoor bijvoorbeeld naar het aandeel van de projecten binnen innovatie-instrumenten gericht op maatschappelijke thema’s en sleuteltechnologieën. 

Maatschappelijke thema’s 

Van de projecten die in 2024 gebruik hebben gemaakt van het innovatie-instrumentarium (zie metadata voor de instrumenten die zijn meegenomen), heeft naar schatting ongeveer 58 procent betrekking op één van de vier maatschappelijke thema’s. Hier is zo’n 67 procent van het innovatiebudget mee gemoeid. De percentages voor 2024 zijn gelijk gebleven of licht gestegen ten opzichte van 2023. Het grootste deel van de projecten in 2024 richt zich op het thema Energietransitie en Duurzaamheid en daarna het thema Landbouw, Water, Voedsel. Door een verandering in de gebruikte methodiek is het aantal projecten dat inzet op maatschappelijke thema’s bij de WBSO vanaf 2023 toegenomen. In de bijlage: inzet op maatschappelijke thema’s wordt de gewijzigde methodiek verder uitgelegd.  

Aandeel (%) inzet op maatschappelijke thema's, op basis van projecten, 2020-2024

Aandeel (%) inzet op maatschappelijke thema's, op basis van budgetten, 2020-2024

Verdeling (%) van maatschappelijke thema's, op basis van projecten, 2020-2024

Verdeling (%) van maatschappelijke thema's, op basis van budgetten, 2020-2024

Sleuteltechnologieën

Een sleuteltechnologie is een technologie die breed toepasbaar is en doorslaggevend om een baanbrekende innovatie te realiseren. Sleuteltechnologieën zijn essentieel bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen en/of leveren een grote potentiële bijdrage aan de economie. 

In 2024 heeft iets minder dan vier op de tien projecten die gebruik hebben gemaakt van het innovatie-instrumentarium (exclusief WBSO) zich gericht op een sleuteltechnologie. Het budget dat hiermee gemoeid is, is relatief nog wat groter. 50 procent van de middelen (exclusief WBSO) om innovatie te stimuleren, is gegaan naar de ontwikkeling van sleuteltechnologieën. Een stuk lager dan de 72 procent in 2023. Een verklaring hiervoor is dat in 2023 enkele omvangrijke Nationale Groeifonds-projecten die zich richten op een sleuteltechnologie onderdeel waren van de analyse.  

Inzet op sleuteltechnologieën (%), op basis van aantal projecten, 2020-2024 (excl. WBSO)

Inzet op sleuteltechnologieën (%), op basis van budgetten, 2020-2024 (excl. WBSO)

Daarnaast zijn er de volgende evaluaties die direct op dit tactische doel aangrijpen:

Later in 2025 verschijnen  nieuwe evaluaties van Eurostars en de SBIR. Ook verschijnt er dan een periodieke rapportage Innovatiebeleid, waarbij een periodieke rapportage een doorlichting van het beleid is op themaniveau. Verder is er in 2025 een ‘Beleidsadvies Innovatie Attaché Netwerk’ uitgebracht, dat deels een evaluerend karakter heeft en hier beschikbaar is.

Gerelateerde beleidsinstrumenten

Om dit doel te bereiken, zetten we op verschillende beleidsinstrumenten in. De belangrijkste zijn:

Daarnaast dragen ook de volgende beleidsinstrumenten bij aan het behalen van dit doel: