Verdiepende analyses

Relatie coronasteunmaatregelen en bedrijfskenmerken

We hebben het gebruik onderzocht van vijf verschillende corona-steunmaatregelen. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat de kans dat bedrijven gebruik maken van steun (i.c. NOW en belastinguitstel) toeneemt, als ze voorafgaand aan de crisis al minder productief waren en minder liquide middelen hadden. Verder blijkt dat innoverende bedrijven, gemeten aan het WBSO-gebruik, een bovenmatig beroep doen op de regelingen. Meer informatie over de relatie tussen de coronasteunmaatregelen en bedrijfskenmerken.

Vaststellingen TVL-1

De Tegemoetkoming Vaste Lasten (TVL) is een van de coronasteunmaatregelen ter ondersteuning van ondernemers met een omzetverlies van ten minste 30 procent. De toekenning van de TVL-1 ging op basis van het door bedrijven verwachte omzetverlies in juni-september 2020. De vaststelling vindt plaats op basis van daadwerkelijk gerealiseerde omzetten over deze periode. Op 31 mei 2021 is voor ruim 80 procent van de bedrijven de TVL-1 definitief vastgesteld door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO).

De helft van de bedrijven met TVL-1 blijkt het omzetverlies destijds te hoog hebben ingeschat. Bij 16 procent van de bedrijven die eerder een tegemoetkoming voor TVL-1 was toegekend, is vastgesteld dat deze vervalt. Daartegenover staat dat bij ongeveer 12 procent van de bedrijven de tegemoetkoming juist hoger uitpakt dan eerder was toegekend. Een te hoge inschatting van het verwachte omzetverlies komt het vaakst voor bij horecabedrijven. Bij bedrijven in de ICT-sector was het vastgestelde bedrag aan vaste lasten het vaakst gelijk aan of hoger dan de toekenning. Ongeveer een op de zes ICT-bedrijven met TVL-1 schatte het omzetverlies te laag in en heeft recht op extra steun.

Omzetontwikkeling eerste kwartaal 2021

Volgens de eerste berekening van het CBS is het bruto binnenlands product (bbp) in het eerste kwartaal van 2021 met 0,5 procent gekrompen ten opzichte van het vierde kwartaal van 2020. Vergeleken met een jaar eerder bedraagt de krimp bijna 3 procent.

Dit beeld zien we ook terug bij de omzetontwikkeling. En dan vooral bij de bedrijven die gebruikmaken van (minimaal een van) de steunmaatregelen zoals die in het eerste kwartaal van 2021 beschikbaar waren. Hiervan had 43 procent te kampen met een sterke omzetdaling in het eerste kwartaal van 2021, tegen 28 procent van de bedrijven zonder steun. Vooral bij bedrijven met NOW 3.2 en TVL Q1 2021 blijft de omzetontwikkeling in het eerste kwartaal van 2021 sterk achter bij die van bedrijven zonder steunmaatregelen (zie gerelateerde grafieken). Twee derde van de bedrijven met NOW 3.2,  en bij TVL Q1 2021 meer dan 80 procent,  hadden in deze periode te maken met een omzetdaling van 25 procent of meer.

Omzetontwikkeling vierde kwartaal 2020

Na het sterke herstel in het derde kwartaal, kromp het bruto binnenlands product (bbp) in het vierde kwartaal van 2020 met 0,1 procent lichtjes ten opzichte van dit kwartaal volgens de berekeningen van het CBS. Vergeleken met hetzelfde kwartaal een jaar eerder is het bbp met bijna drie procent gekrompen.

Dit zien we ook terug in de omzetcijfers bij de gebruikers van de steunmaatregelen die in het vierde kwartaal 2020 beschikbaar waren. Het gaat hier om bedrijven met twee of meer werkzame personen die gebruik maken van minimaal één van de volgende regelingen: NOW 3.1, TVL-Q4 2020, uitstel belastingbetaling of een krediet- of garantieregeling. Een groot deel van deze bedrijven (63 procent) noteert in het vierde kwartaal 2020 een omzetdaling vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. Dat is bijna twee keer zoveel als bij bedrijven die geen gebruik maken van een regeling. De verschillen zijn nog groter bij bedrijven die alleen gebruikmaken van NOW 3.1 of TVL-Q4 2020. Bij 71 procent respectievelijk 94 procent van de gebruikers van deze betreffende maatregelen daalde de omzet in het vierde kwartaal 2020.

Omzetontwikkeling derde kwartaal 2020

Hoe verliep de omzet van gebruikers van steunmaatregelen in het derde kwartaal 2020? Weliswaar groeide de economie het derde kwartaal van 2020 met 7,8 procent ten opzichte van een kwartaal eerder, maar vergeleken met het derde kwartaal 2019 is er sprake van een daling. Dit zien we ook terug in de omzetcijfers bij de gebruikers van steunmaatregelen. Het gaat hier om bedrijven die gebruik maken van  minimaal een van de volgende regelingen: NOW 1, NOW 2, TOGS, TVL-1 of uitstel belastingbetaling. Een groot deel van de bedrijven (46 procent) noteert in het derde kwartaal 2020 een omzetdaling vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. Dat is ruim meer dan bij bedrijven die geen gebruik maken van de regeling.

Er zijn ook bedrijven die gebruik maken van de regelingen en toch hun omzet zagen toenemen in het derde kwartaal van 2020. Voor een deel gaat het om bedrijven die of van de TOGS, NOW 1 of uitstel belastingbetaling gebruik maakten. Daar speelt voor de toekenning het omzetverloop van het derde kwartaal geen rol. Het gaat hier specifiek om de bedrijven met TVL-1 en NOW 2 en die een stijgende omzet hadden in het derde kwartaal. Wat speelt hier? Allereerst geven de beschikbare CBS gegevens geen informatie over eventueel oneigenlijk gebruik. Om in aanmerking te komen is voor beide maatregelen door bedrijven vooraf een inschatting van de omzetkrimp gemaakt. Later wordt bepaald of de toegekende steun (volledig) terecht was. Daarnaast gaan de beide regelingen uit van een langere periode dan de kwartaalcijfers van het CBS. De toekenningen van TVL-1 en NOW 2 zijn gebaseerd op de inschatting door het bedrijf van het verwachte omzetverlies voor de periode juni tot en met september 2020 waarbij voor de omzet van juni gerekend is met 1/3 van het tweede kwartaal 2020. Een bedrijf met een feitelijke omzetstijging in het derde kwartaal 2020 zoals door het CBS gemeten kan daardoor samengaan met het voldoen aan de voorwaarden van TVL-1 en NOW 2 met betrekking tot het omzetverlies. Dit omdat de voorwaarden van de regelingen een derde deel van het tweede kwartaal 2020 meenemen waarin veel bedrijven volledig gesloten waren.

Omzetontwikkeling tweede kwartaal 2020

Vergelijken we bedrijven die tot en met 31 augustus 2020 TOGS, NOW 1 of belastinguitstel ontvingen met bedrijven die dat niet ontvingen. Dan zijn er duidelijke verschillen te zien in de omzet van het tweede kwartaal 2020 ten opzichte van die in het tweede kwartaal 2019. Van de bedrijven met steun uit in elk geval één van deze drie regelingen had de helft een omzetdaling van 25 procent of meer. Van de bedrijven die geen NOW 1, TOGS of belastinguitstel ontvingen was de omzetontwikkeling over het algemeen positiever (of minder negatief) dan voor bedrijven die wel steun ontvingen.

Opmerkelijk is, dat sommige bedrijven die tot en met 31 augustus 2020 steun kregen in het tweede kwartaal van 2020 een omzetstijging realiseerden ten opzichte van het tweede kwartaal 2019. Dat geldt voor één op de vijf bedrijven die TOGS, NOW 1 of belastinguitstel ontvingen. Dat is opmerkelijk omdat er sprake moet zijn van omzetverlies om in aanmerking te komen voor TOGS en NOW 1. Toch kan niet worden geconcludeerd dat deze bedrijven onterecht steun hebben ontvangen. De voorwaarden voor omzetverlies richten zich in beide regelingen namelijk niet op het tweede kwartaal 2019 als referentieperiode.

Banenontwikkeling

Bij de gebruikers van de steunmaatregelen zoals die in het eerste kwartaal van 2021 beschikbaar waren, is sprake van banenverlies tussen februari 2020 en februari 2021. En dit banenverlies is aanzienlijk groter dan bij bedrijven die geen gebruik hebben gemaakt van de regelingen. Bij alle bedrijven samen daalde het aantal banen met zo’n 2,5 procent in deze periode. Bij bedrijven met bijvoorbeeld NOW 3.2 en TVL Q1 2021 is de daling fors hoger: respectievelijk 18,5 en bijna 25 procent. Deze afname in aantallen banen komt vooral op conto van de bedrijfstakken die het meest door de coronabeperkende maatregelen zijn getroffen zoals de horeca en cultuur, sport en recreatie.

Uit de cijfers blijkt ook dat het bij de bedrijven met steun vooral gaat om het wegvallen van flexibele banen (stagiaires, oproepkrachten, uitzendkrachten en werknemers met een contract voor bepaalde tijd). Weliswaar is bij bedrijven die geen gebruik maken van een steunmaatregel het aantal flexibele banen tussen februari 2020 en februari 2021 ook afgenomen, maar minder dan bij bedrijven met steun. Het aantal vaste banen voor het gehele bedrijfsleven nam in deze periode wel toe en dan vooral in de gezondheidszorg, in het onderwijs en bij de overheid. Maar bij bedrijven met een of meerdere steunmaatregelen daalde ook het aantal vast banen.

Gebruik steunmaatregelen in regio's

Het gebruik van steunmaatregelen door bedrijven kan ook bekeken worden vanuit een regionale invalshoek. Gekeken is naar bedrijfsvestigingen met twee of meer werknemers. In veel regio’s maakt ongeveer de helft van de bedrijfsvestigingen gebruik van minimaal van één van de financiële steunmaatregelen (peildatum 31 mei 2021). Noord-Holland voert de lijst aan met 58 procent. In Friesland wordt met een aandeel van bijna 45 procent het minst een beroep gedaan op één van de financiële steunmaatregelen. In Amsterdam ontvingen relatief meer bedrijfsvestigingen steun dan in de andere vier grootste steden van Nederland.

Nog onzeker is waardoor er verschillen zijn tussen regio’s en tussen plaatsen. Misschien komt dit doordat bepaalde sectoren in de ene regio in grotere mate aanwezig zijn dan in een andere regio. Dat moet nog verder onderzocht worden. Het CBS constateert wel dat vanuit regio’s met relatief veel horecavestigingen vaker een beroep werd gedaan op de regelingen. In regio’s zoals Zeeland, Limburg en Amsterdam zijn er bijvoorbeeld relatief veel horecabedrijven. En de horeca is een van de sectoren die zwaarder door de coronamaatregelen zijn getroffen.

Enkel- en meervoudig gebruik steunmaatregelen

Van hoeveel steunmaatregelen maakten bedrijven tegelijkertijd gebruik? Dit is in kaart gebracht met beschikbare gegevens tot en met 31 juli 2020. Van alle bedrijven met 2 of meer werkzame personen (wp) maakte 40 procent gebruik van in elk geval één van de steunmaatregelen. De bedrijven met 10 tot 50 werkzame personen maakten relatief het vaakst gebruik van minimaal één van de regelingen: 58 procent. Daarvan maakte meer dan de helft gebruik van twee of meer regelingen. Van de drie grote steunmaatregelen (NOW 1, TOGS en uitstel van betaling van belastingen) werd NOW 1 het meest gebruikt. Onder de bedrijven die meerdere regelingen benutten, kwam de combinatie NOW 1 en TOGS het vaakst voor. Overigens zijn eenmansbedrijven (met 1 wp) hier buiten beschouwing gelaten om te voorkomen dat er een vertekend beeld ontstaat. Nederland kent zo’n 1,5 miljoen eenmansbedrijven. Speciaal voor deze bedrijven is er de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo).