Arbeidsproductiviteit

Nederland in top 10 wereldwijd

Arbeidsproductiviteit betekent hoeveel (toegevoegde) waarde een werknemer gemiddeld toevoegt in een gewerkt uur. Internationaal gezien is de arbeidsproductiviteit in Nederland al jaren hoog: bedrijven zijn vernieuwend en werken efficiënt.

In 2014 stond Nederland nog op de zesde plaats. De daling op de ranglijst komt deels door een aangepaste manier van berekenen. Om het niveau van arbeidsproductiviteit tussen landen te vergelijken, wordt gekeken naar de hoeveel tijd die iemand moet werken om een bepaald ‘mandje’ met producten te kunnen kopen in een bepaald jaar (koopkrachtpariteit). Voor het jaar 2017 zijn de niveaus van arbeidsproductiviteit op basis van nieuwe koopkrachtpariteiten aangepast. Mede door die aanpassing daalde Nederland op de ranglijst.

De daling op de ranglijst kwam ook doordat de arbeidsproductiviteit in Nederland de laatste jaren minder steeg dan in andere top-10-landen (zie onder). Luxemburg heeft de hoogste arbeidsproductiviteit, gevolgd door Noorwegen. Beide landen scoren vooral gunstig door hun productiestructuur (Luxemburg: financiële sector; Noorwegen: aardolie- en aardgasproductie).

Het mkb is bovengemiddeld productief

Het midden- en kleinbedrijf (mkb, tien tot 250 werkzame personen) heeft internationaal gezien een zeer hoge productiviteit. Zzp’ers en het microbedrijf blijven internationaal gezien achter in productiviteit. Dat lijkt vooral te komen doordat de productiviteit van zzp’ers lager is dan van ondernemingen met twee of meer werkzame personen.

Vergelijking Nederland met VS en EU

Voor Nederland, als één van de toplanden, is een historische vergelijking met de Verenigde Staten (VS) interessant. De VS hadden na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd lange tijd de hoogste productiviteit. Tegenwoordig staat de VS achtste op de wereldwijde ranglijst.

Vanaf 2009 verliep de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit eerst ongeveer hetzelfde als die in de VS. Maar sinds 2015 is de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit tot stilstand gekomen. De VS zijn Nederland daardoor in 2018 gepasseerd op de ranglijst. De Nederlandse productiviteit ligt nog wel ruim boven het EU-gemiddelde. Opvallend is dat in Nederland de arbeidsproductiviteit in 2020 - het eerste coronajaar - daalde, terwijl dat niet voor de EU als geheel en de VS het geval was. Het aantal gewerkte uren nam daar veel sterker af dan in Nederland. De reden voor dit verschil is niet meteen duidelijk en geschikt voor nader onderzoek.

Productiviteitsgroei bepalend voor toename welvaart

Onze welvaart nam na 1945 toe, vooral doordat de arbeidsproductiviteit na de Tweede Wereldoorlog steeg. De welvaart zou in de toekomst ook kunnen toenemen doordat meer mensen werken. Maar het arbeidsaanbod (het aantal mensen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt) zal slechts beperkt toenemen. Dus zullen we vooral productiever moeten worden om duurzame economische groei te realiseren, ondersteund door toepassingen van nieuwe duurzame technologieën en innovaties.

Productiviteit stijgt nauwelijks, oorzaak niet helder

De laatste jaren groeit de productiviteit in ons land (net als in vele andere landen) niet of nauwelijks meer. Economen en beleidsmakers worstelen al enige tijd met dit vraagstuk. De techno-pessimisten zijn van mening dat dit blijvend is. Volgens hen waren belangrijke innovaties uit de eerste helft van de 20e eeuw (zoals elektriciteit) veel belangrijker voor de groei van de productiviteit dan de uitvindingen in de periode erna (zoals ICT). De techno-optimisten zien juist veel mogelijkheden voor groei door het gebruik van ICT en meer digitalisering. Zij beargumenteren dat dit steeds meer een positief effect op de economie zal hebben.

Verschil Nederland en andere landen

Nederland had van de top-10-landen met de hoogste productiviteit, samen met België, de op één na zwakste productiviteitsgroei in de periode 2009-2023. Oorzaak? De zwakke productiviteitsgroei in Nederland komt deels omdat we minder aardgas produceren en door de productiviteitprestaties van zzp-ers.

In het blad Economische Statistische Berichten (ESB) verscheen in 2019 het artikel ‘De mondiale productiviteitspuzzel voor Nederland’ (zie downloads). Daarin is de wereldwijde productiviteitsvertraging geanalyseerd en de verklaringen voor de vertraging die alleen voor Nederland gelden. In Nederland lijken er geen sterke aanwijzingen te zijn voor een haperende marktdynamiek of een stagnerende verspreiding van kennis en technologie. Maar naast de gevolgen van reductie in de aardgaswinning verschilt Nederland in één opzicht wel: het aantal zzp’ers. In Nederland had in 2018 79 procent van de bedrijven geen personeel, tegenover 55 procent in de EU-28.

Bovendien daalde de productiviteitsgroei van zzp’ers in de periode 2010-2020. Dit is opvallend. Mogelijk spelen meetproblemen bij de meting van de gewerkte uren van zzp’ers hier een rol. Het ESB-artikel wijst op de mogelijke overschatting van het aantal gewerkte uren door zzp’ers en daardoor onderschatting van de (macro-)productiviteit met grofweg tien procent. Het CBS onderzoekt dit verder.