Arbeidsproductiviteit

Nederland in top 10 wereldwijd

Arbeidsproductiviteit betekent hoeveel (toegevoegde) waarde een werknemer gemiddeld toevoegt in een gewerkt uur. Internationaal gezien is de arbeidsproductiviteit in Nederland al jaren hoog. Dat betekent dat Nederlandse bedrijven vernieuwend zijn en efficiënt werken. In 2016 stond Nederland overigens nog op de zevende plaats. Om het niveau van arbeidsproductiviteit tussen landen te vergelijken, wordt gekeken naar: hoeveel tijd moet iemand in een land werken om een bepaald 'mandje' met producten te kunnen kopen in een bepaald jaar (koopkrachtpariteit). Voor het jaar 2017 zijn de niveaus van arbeidsproductiviteit op basis van nieuwe koopkrachtpariteiten aangepast. Mede door die aanpassing daalde Nederland op de ranglijst. De daling op de ranglijst kwam ook doordat de arbeidsproductiviteit in Nederland de laatste jaren minder steeg dan in andere top-10-landen (zie onder). Luxemburg heeft de hoogste arbeidsproductiviteit, gevolgd door Noorwegen. Beide landen scoren vooral relatief gunstig door hun specifieke productiestructuur (Luxemburg: financiële sector en Noorwegen: aardolie- en aardgasproductie).

Vergelijking Nederland met VS en EU

Als één van de toplanden is voor Nederland een historische vergelijking met de Verenigde Staten (VS) interessant. De VS hadden na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd lange tijd de hoogste productiviteit. Tegenwoordig staat de VS achtste op de hierboven gepresenteerde wereldwijde ranglijst. Kijken we naar de laatste tien jaar, dan verliep de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit eerst ongeveer hetzelfde als die in de VS. Sinds 2015 is de groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit echter bijna helemaal tot stilstand gekomen. De VS zijn Nederland hierdoor in 2018 gepasseerd op de ranglijst. De Nederlandse productiviteit ligt nog wel ruim boven het EU-gemiddelde, maar het verschil wordt kleiner. Opvallend is dat in Nederland de arbeidsproductiviteit in 2020 - het eerste coronajaar - daalde, terwijl dat niet voor de EU als geheel en de VS het geval was. Het aantal gewerkte uren nam daar veel sterker af dan in Nederland. De reden voor dit verschil is niet meteen duidelijk en voor nader onderzoek.

Productiviteitsgroei bepalend voor toename welvaart

Vooral doordat de arbeidsproductiviteit na de Tweede Wereldoorlog steeg, nam onze welvaart na 1945 toe. Dat geldt ook voor de toekomst. De welvaart kan ook toenemen doordat meer mensen werken, maar het arbeidsaanbod (aantal mensen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt) zal slechts beperkt toenemen. En dus zullen we vooral productiever moeten worden om duurzame economische groei te realiseren, ondersteund door toepassingen van nieuwe duurzame technologieën en innovaties.

Productiviteit stijgt nauwelijks, oorzaak niet helder
Maar de laatste jaren groeit de productiviteit in ons land (net als in vele andere landen) niet of nauwelijks meer. Economen en beleidsmakers worstelen al enige tijd met dit vraagstuk. De techno-pessimisten zijn van mening dat dit blijvend is. Hun argument hiervoor is: belangrijke innovaties uit de eerste helft van de 20e eeuw (zoals elektriciteit) waren veel belangrijker voor de groei van de productiviteit dan de uitvindingen in de periode erna (zoals ICT). De techno-optimisten aan de andere kant zien juist veel mogelijkheden voor groei door het gebruik van ICT en meer digitalisering. Zij beargumenteren dat dit steeds meer een positief effect op de economie zal hebben.

Verschil Nederland en andere landen

In het blad Economische Statistische Berichten (ESB) verscheen in 2019 het artikel "De mondiale productiviteitspuzzel voor Nederland" (zie downloads). Daarin is de wereldwijde productiviteitsvertraging geanalyseerd en welke verklaringen er voor de vertraging zijn die alleen voor Nederland gelden. In Nederland lijken er geen sterke aanwijzingen te zijn voor een haperende marktdynamiek of een stagnerende verspreiding van kennis en technologie. Maar Nederland verschilt in één opzicht wel: het aantal zzp’ers. In Nederland had in 2018 79 procent van de bedrijven geen personeel, tegenover 55 procent in de EU-28.
Nederland heeft van de top 10-landen met de hoogste productiviteit de zwakste productiviteitsgroei gehad in de periode 2009-2022. Deels komt dat doordat Nederland minder aardgas produceert. Misschien komt het ook doordat in die periode de productiviteitsgroei van zzp’ers daalde en ze een groot aandeel in de Nederlandse productie hebben. De productiviteitsdaling van zzp’ers is wel opvallend. Mogelijk spelen meetproblemen bij de meting van de gewerkte uren van zzp’ers hier een rol. Een recent ESB-artikel (zie downloads) wijst op de mogelijke overschatting van het aantal gewerkte uren door zzp’ers en daardoor onderschatting van de (macro)productiviteit met grofweg tien procent. Het CBS onderzoekt dit verder.