Bedrijvenbeleid

Hoe staat Nederland ervoor?

In de tabel staan de voornaamste kengetallen om een beeld te krijgen hoe Nederland ervoor staat vanuit het perspectief van het bedrijvenbeleid. EZK streeft naar een koppositie voor Nederland op de gepresenteerde ranglijsten. Hieronder worden de posities kort toegelicht en via de link is meer informatie elders op website te vinden.

Arbeidsproductiviteitsniveau

Nederland staat in 2019 op de negende plaats op de ranglijst van landen met de hoogste arbeidsproductiviteit ter wereld, maar zakt wel vergeleken met enkele jaren terug. Dit komt mede doordat de groei van de arbeidsproductiviteit vanaf 2009 nagenoeg is stil gevallen en internationaal daardoor achterblijft bij de VS en de andere top 10 landen. Klik hier voor meer informatie over het arbeidsproductiviteitsniveau in Nederland.

Global Competitiveness Index [actualisatie medio november]

Nederland staat in 2019 op de vierde plaats op de ranglijst van meest concurrerende economieën. Dit blijkt uit de jaarlijkse ranglijst van het Global Competitiveness Report die is opgesteld door het World Economic Forum (WEF). Nederland is hiermee de meest concurrerende economie in Europa en is Zwitserland voorbijgestreefd. Klik hier voor meer informatie over de positie van Nederland op de Global Competitiveness Index.

European Innovation Scoreboard

Nederland staat in 2020 op de vierde plek in het European Union Scoreboard, dezelfde plaats als in de voorgaande drie jaren. Nederland behoort tot de kopgroep van zogenoemde innovatieleiders in Europa: landen die in het scoreboard meer dan 25 procent boven het EU-gemiddelde scoren.  Klik hier voor meer informatie over de positie van Nederland op het European Innovation Scoreboard.

R&D-intensiteit

In 2018, bedroegen de R&D-uitgaven in Nederland 2,14% van het bbp. Met dit cijfer komt Nederland ruim boven het gemiddelde van de EU (i.c. 2,03%) uit. Nederland blijft wel achter bij het OESO-gemiddelde (i.c. 2,38%). Klik hier voor meer informatie over de omvang van de R&D-investeringen in Nederland.

Omvang pps-projecten

De omvang van de publieke en private middelen voor PPS-projecten bedroeg in 2019 € 1.228 miljoen (voorlopige schatting). De omvang van deze R&D-investeringen in TKI-verband ontwikkelde zich in de jaren 2014 tot en met 2017 voortvarend. Na 2017 is sprake van een stabilisatie. Klik hier voor meer informatie over de omvang van de publiek-private R&D-samenwerking in Nederland.

Uitstoot broeikasgassen industrie

De Nederlandse industrie stootte in 2019 bijna 35 procent minder broeikasgas uit dan in 1990, terwijl de productie gegroeid is. Er is dus vanaf 1990 sprake van absolute ontkoppeling. De uitstoot van de Nederlandse industrie is sinds 2014 nagenoeg onveranderd. Klik hier voor meer informatie over de uitstoot van broeikasgassen door de Nederlandse industrie.

Kwaliteit ondernemersklimaat

Volgens de National Entrepreneurship Context Index (NECI) van de Global Entrepreneurship Monitor 2019/2020, die aangeeft hoe ondernemersvriendelijk een land is, staat Nederland op de tweede plek van de 54 deelnemende landen. Nederland scoort met name goed op het gebied van fysieke, commerciële en juridische infrastructuur en culturele en sociale normen. Klik hier voor meer informatie over de postie van Nederland op de NECI.

Digitale economie en maatschappij

Het kabinet streeft er naar om digitale koploper van Europa te worden. Nederland doet het goed op digitaal gebied en staat wereldwijd op de vierde plaats van de Digital Economy and Society Index (DESI) 2020. Nederland scoort relatief hoog als het gaat om de economische en sociale impact van ICT op de economie. Klik hier voor meer informatie over de positie van Nederland op de DESI.

Wat is het beleid?

Wat zijn de ambities?

Nederland behoort tot de mondiale top van de meest dynamische en concurrerende kenniseconomieën in de wereld en is ook één van de landen met de hoogste arbeidsproductiviteit ter wereld. Door de Coronacrisis krijgt onze economie een enorme schok te verduren met een forse economische krimp dit jaar tot gevolg, in het onverhoopte geval doorlopend in 2021. Het kabinet zet er samen met het bedrijvenbeleid en het steun- en herstelpakket op in deze toppositie te behouden en verder te versterken en onze welvaart duurzaam veilig te stellen voor de toekomstige generaties.

Door innovatie en ondernemerschap te bevorderen draagt het bedrijvenbeleid bij aan onze welvaartsgroei door economische vooruitgang op een evenwichtige wijze te combineren met een hoge kwaliteit van onze leefsituatie zodat Nederland internationaal aantrekkelijk blijft om in te wonen, te werken en te leven. Dat doen we met een offensieve innovatie- en ondernemersstrategie die niet alleen bijdraagt aan onze materiële welvaart maar ook aan bijvoorbeeld klimaat, duurzaamheid, veiligheid, gezondheid, voedselkwaliteit, en een uitdagende werkomgeving.

Wat is de rol van bedrijven?

Bedrijven zijn sleutelspelers in onze samenleving. Als de Coronacrisis één ding duidelijk heeft gemaakt dan is het wel de kwetsbaarheid van onze manier van leven en werken en ook de belangrijke rol die bedrijven daarbij spelen. Welvaartsgroei is geen vanzelfsprekendheid, of het nou gaat om onze gezondheid, de beschikbaarheid van voldoende zorg, inkomen, werk of winstgevende bedrijvigheid. Goed functionerende bedrijven bieden naast werk en inkomen ook een maatschappelijk verband waar werknemers zich gewaardeerd en betrokken voelen, zichzelf kunnen ontplooien en waar ze naar vermogen kunnen bijdragen aan maatschappelijke vooruitgang.

Bedrijven hebben ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid om de nadelige gevolgen te beperken die economische activiteiten met zich mee kunnen brengen voor de kwaliteit van onze leefomgeving en samenleving. Zo dragen bedrijven ook bij aan onderzoek en scholing, maatschappelijk verantwoorde producten, eerlijke prijzen, goede lonen en pensioenvoorzieningen, en aan een hoogwaardige leefomgeving door met nieuwe producten, diensten en technologieën bij te dragen aan de grote maatschappelijke vraagstukken van deze tijd, zoals de energietransitie en verduurzaming van de industrie en de digitalisering.

Met het bedrijvenbeleid zorgt EZK er voor dat bedrijven – groot en klein - kunnen floreren en hun bijdrage kunnen leveren aan de brede welvaart van onze samenleving. Door ruimte te geven aan ondernemende geesten ontstaan kansen voor bestaande en nieuwe bedrijven.

Wat is de rol van samenwerking?

Het speelveld strekt zich daarbij uit buiten de grenzen van de “bedrijfspoort”. Samenwerking en maatschappelijke betrokkenheid is cruciaal voor onze welvaartsgroei. Samenwerking tussen grote internationaal opererende ondernemingen en het midden- en kleinbedrijf is essentieel voor het ondernemerssucces. Ook internationale samenwerking is onmisbaar voor een open economie als de onze. Strategische samenwerking tussen bedrijven, (hoge) scholen en wetenschap is belangrijk omdat de wetenschap en de (hoge) scholen fundamentele ideeën en ontwikkelcapaciteit bieden, en het bedrijfsleven de mogelijkheden ziet waar nieuwe technologieën kunnen worden toegepast in nieuwe producten, diensten of productieprocessen. En dat geldt zeker ook in deze coronatijd.

Hoeveel geld omvat het bedrijvenbeleid?

Om de ambities en doelen van het bedrijvenbeleid te realiseren is ook geld nodig. De totale financiële middelen voor het bedrijvenbeleid op de EZK-begroting bedragen zo’n € 12,2 miljard in 2021. Vergeleken met de middelen die in 2019 zijn vrijgemaakt voor het bedrijvenbeleid is dat zo’n € 1,3 miljard meer. Deze toename heeft alleszins te maken met het steun- en herstelpakket van het kabinet om de negatieve economische effecten van de coronacrisis tegen te gaan.

De verdeling van de middelen, oftewel de beleidsmix, van het bedrijvenbeleid ziet er in 2021 als volgt uit. Het grootste deel (€ 9,0 miljard) bestaat uit fiscale stimulering. Daarvan gaat € 4,2 miljard naar directe fiscale ondersteuning van ondernemers (zoals de Mkb-winstvrijstelling en de Zelfstandigenaftrek) en € 2,1 miljard naar fiscale innovatiestimulering (zoals de WBSO en de Innovatiebox). Daarnaast gaat ongeveer € 1,9 miljard naar sectorstimulering (via onder andere verlaagd tarief motorrijtuigenbelasting bestelauto’s).

Voor niet-fiscale stimulering is in 2021 ongeveer € 3,2 miljard beschikbaar. Deze laatste post bestaat onder meer uit directe subsidies om innovatie en ondernemerschap te bevorderen. Deze directe subsidies nemen sterk toe door de voorzetting van de steunmaatregel teruggaaf vaste lasten in 2021. De overige niet-fiscale stimuleringskosten betreffen bijdragen aan kennisinstituten (TNO, GTI’s en STW) en uitvoeringsorganisaties (RVO.nl en KvK/ondernemerspleinen).

Weinig subsidies, veel fiscaal

Tot de coronacrisis lag het accent van het bedrijvenbeleid vooral op fiscale stimulering van alle bedrijven en ondernemerschap en minder op directe subsidies. Ter illustratie, in 2009 bestond 4,5 procent van de financiële middelen gericht op innovatie en ondernemerschap uit directe subsidies. In 2018 kwam dit percentage uit op 1,0 procent. Door de steunmaatregelen middels een subsidie is dit percentage in 2021 opgelopen tot bijna 13,5 procent.

Uit een internationale vergelijking in OESO-verband van de financiële stimulering van bedrijfs-R&D en innovatie blijkt dat Nederland in internationaal perspectief niet bovenmatig hoog scoort bij fiscale R&D-faciliteiten. Net als in Nederland is in andere landen de laatste jaren ook een verschuiving zichtbaar naar meer fiscale ondersteuning van R&D door bedrijven. Nederland scoort wel laag bij de directe financiering (subsidies, kredieten en overheidsopdrachten) van bedrijfs R&D. Overigens neemt de OESO de “patentbox” (in Nederland is dat de Innovatiebox) niet mee in deze vergelijking.